WEERT – Op veel plaatsen is er op 4 oktober een dierenzegening. Hierbij wordt de band tussen dier en baasje gezegend. Bij de minderbroeders franciscanen in Weert was dat vandaag om 11.45 uur er werden zo’n 30 honden, een papegaai en hun baasjes gezegend door gardiaan Gerard Heesterbeek.
Op 4 oktober vieren we elk jaar dierendag én st. Franciscus van Assisi. Wat heeft dat met elkaar te maken? Of is het toeval dat beide vieringen op dezelfde dag vallen? Dat is het zeker niet, maar eerst meer over Franciscus van Assisi.
Franciscus
Franciscus van Assisi werd in 1181/82, als zoon van een rijke lakenkoopman in Assisi (Umbrië, Italië) geboren. Zijn naam was eigenlijk Giovanni (Johannes), maar zijn vader gaf hem al snel de bijnaam ‘Francesco’, ‘Fransmannetje’. Zijn vader had namelijk al zijn rijkdom aan Frankrijk te danken. In zijn jeugd was Franciscus de leider van de jongeren en gangmaker van elk feestje in zijn geboortestad. Hij groeide op in een tijd van vele spanningen: tussen keizer en paus, tussen steden onderling en tussen burgers (met geld) en adel (met macht). De rijke burgers van Assisi lukte het de edelen de stad uit te jagen naar buurstad Perugia. Er ontstond een burgeroorlog tussen beide steden en Franciscus trok mee ten strijde. De oorlog verliep funest voor Assisi. Franciscus werd in de gevangenis gezet (omdat zijn vader hem in rijke, mooie kleren gestoken had, werd hij niet gedood). Toen Franciscus ziek werd, kon zijn vader hem vrijkopen.
Alle schepselen broeders en zusters
Aangedaan door de gruwelijkheden van de oorlog zwierf Franciscus rond. Zo had hij een bijzondere ontmoeting met een melaatse, waar men normaal met een grote boog omheen liep, kreeg een opdracht van de Gekruisigde (“Zie je niet dat mijn Huis is verval is. Ga heen en herstel mijn huis!”) en hoorde een preek over de uitzending van de apostelen (“neem niets mee…”). Dit zette hem ertoe aan te gaan leven ‘volgens het Heilig Evangelie’. Bezitloosheid, vrede, broederschap en goede omgang met de Schepping stonden hierbij centraal. Franciscus zag de schepselen, bijvoorbeeld de zon, het water, de dieren en alle mensen, als zijn ‘broeders’ en ‘zusters’. Ze waren, net als hij, geschapen door God. Franciscus’ manier van leven vond gauw navolging: eerst medebroeders (de minderbroeders, dat wil zeggen ‘broeders van de minderen’ – de armen, de zieken, de zwakken), daarna zusters (de Arme Vrouwen, tegenwoordig naar hun medestichteres st. Clara van Assisi ‘clarissen’ genoemd) en een beweging van franciscaans geïnspireerde leken: de derde orde of OFS (Orde van Franciscaanse Seculieren).
Franciscus’ ontmoette in zijn leven onder andere de sultan van Egypte (dwars door de kruistochten heen!), verzoende de stedelingen van Gubbio met een bloeddorstige wolf, liet de eerste kerststal bouwen (om zichtbaar te maken in welke armoedige omstandigheden God mens was geworden) en was zo betrokken op Jezus’ lijden aan het kruis, dat hij een kleine twee jaar voor zijn dood, de stigmata, Christus’ kruiswonden ontving. Hij stierf even buiten Assisi op 3 oktober 1126. Hij werd op 16 juli 1228 heilig verklaard door paus Gregorius IX. Hij ligt begraven in de ‘Basilica San Francesco’ in Assisi. Tot op de dag van vandaag is hij voor honderdduizenden mensen een inspiratiebron.
4 oktober
Franciscus stierf in de avond van zaterdag 3 oktober. Het is gebruikelijk dat de sterfdatum van een heilige (en daarmee zijn geboortedag in de hemel) zijn gedenkdag wordt. Toch gedenkt de Rooms-Katholieke Kerk Franciscus op 4 oktober. Dit komt omdat Franciscus ’s avonds stierf. Kerkelijk gezien was toen (met de vespers) de zondag begonnen. De gewoonte van de ‘franciscaanse familie’, zijn sterven (oftewel zijn ‘transitus’ of ‘overgang’, namelijk die van het aardse naar het eeuwige leven) 3 oktober ‘s-avonds te gedenken en op 4 oktober zijn feest te vieren, is gebleven.
Dierendag
De geschiedenis van dierendag begon mei 1927 in het Tsjechische Brno, toen Ilse Winter een brief schreef aan Margaret Ford (voorzitster van de wereldvereniging van de dierenbescherming) in Londen, waarin ze voorstelde om jaarlijks een dag speciaal aan de dieren te denken. De dames kwamen overeen dat 4 oktober, de dag dat Rooms-katholieke Kerk Sint Franciscus gedenkt, een geschikte dag zou zijn. Franciscus had toch immers iets met dieren. Twee jaar later, op een congres in Wenen, werd dit formeel goedgekeurd. In Nederland was in 1930 de eerste dierendag.
Verenging
Franciscus had inderdaad iets met dieren. Hij verzoende een bloeddorstige wolf met de stedelingen van Gubbio, preekte meermaals voor de vogels, redde duiven van de verkoop en hielp slakken en wormen bij het oversteken. We moeten dat beeld echter niet romantiseren. Het ‘knuffelen’ met dieren is een echt twintigste-eeuws verschijnsel. Dat zal Franciscus niet gedaan hebben. Hij was ook geen vegetariër. Dat bestond gewoonweg niet in de Middeleeuwen, daar werd niet overnagedacht. Verder bedelden Franciscus en zijn broeders vaak hun eten bij elkaar en namen in dankbaarheid aan wat zij ontvingen – ook vlees. Franciscus was echter meer dan alleen bezig met de dieren en de rest van de schepping:zoals gezegd stonden bijvoorbeeld ook de vrede, eenvoudig leven en broeder-/zusterschap hoog in zijn vaandel. Pas vanaf begin twintigste eeuw zien we overal een verenging in het beeld van Franciscus: beeldjes waarin hij omringd wordt met dieren zijn uit deze tijd. Franciscus wordt ‘de ecoheilige’. Nu is het zeker goed dat er aandacht is voor dier en milieu. Daar zal ieder lid van de franciscaanse familie achter staan, maar het is eigenlijk jammer dat het beeld van Franciscus in de ogen van vele mensen zo verengd is.
Tekst: Hans-Peter Bartels ofm. | Fotoreportage: Mario de Heer
