Maar hun verhaal is veel ouder. Het frappante is dat hier niet of nauwelijks onderzoek naar is gedaan. Wat dit onderzoek tot nu toe heeft opgeleverd? Best educated guess is dat het verhaal over de Rogstekers tussen circa 1580–1610 in Haarlem is ontstaan. Vermoedelijk hebben Brabanders als mede-immigranten de Weertenaren goedmoedig bespot in dit anekdotisch verhaal.

Met name het beeldverhaal op prenten (en enkele schilderijen) uit de 17^e eeuw heeft voor de verspreiding en bestendiging gezorgd. Tussen 1600 en 1650 is er een gat. Maar tussen 1650 en 1815 hebben we circa 30 getuigenissen gevonden, het merendeel in Amsterdam en Haarlem. En in 1727 ook bij Weyerman. Daarover heb ik recent een artikel gepubliceerd in SteekSpel.

SteekSpel is eigenlijk een uit de hand gelopen hobby. Het doel is om de herkomst en ontwikkeling van het verhaal over de Rogstekers van Weert te achterhalen en beschrijven. Het is een website en een (digitaal) tijdschrift. Het artikel over Weyerman en de Rogstekers wordt morgen ook op de website van de Stichting Jacob Campo Weyerman gepubliceerd.

Het JCW richt zich op de lange 18^e eeuw. Het verhaal van de Rogstekers gaat echter nog verder terug. In de 16^e eeuw waren de Rogstekers een informele groep (jonge)mannen die in Den Bosch charivareske praktijken erop nahielden. Vermoedelijk heeft Jeroen Bosch hen reeds afgebeeld op zijn meest bekende schilderij: De Tuin der Lusten (circa 1500).

Het is de bedoeling dat we in het komende nummer van Steekspel een theorie introduceren die beschrijft hoe de Rogstekers in Den Bosch in de 15^e eeuw zijn ontstaan en welk literair werk de Brabantse auteur(s) in Haarlem heeft beïnvloed bij het bedenken van het verhaal over de ‘Rogstekers van Weert’ als spin-off van de Rogstekers uit Den Bosch. Het duurt nog wel een half jaartje voordat we dat op papier hebben. Maar daarmee is de eerste cyclus van twaalf afleveringen van SteekSpel wel rond.

Oproep
Kent u bronnen uit de lange 18^e eeuw waarin de Rogstekers worden genoemd? Mails met tips of adviezen zijn zeer welkom! Dat ze tot onverwachte vondsten kunnen leiden, bleek bijvoorbeeld al uit een recente tip. Die leidde naar een herberg in Beverwijk die in 1614 de Rochsteekers van Weert werd genoemd. Eigenaar van deze herberg was een oud-Weertenaar, die vanuit Haarlem naar Beverwijk was verhuisd. Een spectaculaire vondst, waardoor we de datering en setting van het verhaal reeds behoorlijk konden toespitsen.

– Erik Werps

Het bericht Onderzoek naar de herkomst van de Rogstekers verscheen eerst op MLA Stories.

Door Wesley Hegge

Hij vertoeft het liefst op de bank, omgeven door metershoge wanden vol boeken. Het is slechts een klein gedeelte van zijn imposante collectie van circa tienduizend kunstboeken, hobbyboeken, overzichtsboeken en wat al niet meer. Een groot deel van de boeken rolde ooit van de persen in Weert. “Het lijkt eerder op een bibliotheek dan een woning”, merkt Jos op. “Als je rondkijkt, zie je wat een uitgebreide smaak we hebben”, zegt zijn vrouw Jacqueline. Ze is een dochter van de ondernemersfamilie Dor, stichters van de zinkfabriek in het naar hen genoemde Budel-Dorplein.

Kunst
Het echtpaar woont nog altijd in Weert, de stad waar Jos’ voorvaders vele generaties lang voor werkgelegenheid zorgden. Als hij plaatsneemt op de bank, kijkt hij tevreden om zich heen. Wat opvalt, is het grote aantal kunstboeken. “Mijn vader Henri was een verwoed kunstliefhebber. Hij kocht verschillende werken aan en bracht die onder in villa ‘De Bongerd’, een ontwerp van architect Pierre Weegels, met wie hij bevriend was. Hij liet het huis achter de drukkerij bouwen om klanten te ontvangen. Klanten kwamen op bezoek, ze maakten deel uit van je familie. Dat was een eenheid in het zakendoen.”

Zijn vader en grootvader Joseph waren bevriend met Anton en zijn zoon Frits Philips, ze zaten in dezelfde sociëteit. “Zodoende kregen we de opdracht om de gloeilamp doosjes te drukken voor de Russische markt. Er was veel sympathie tussen ondernemersfamilies onderling. In Eindhoven had je wel twintig sigarenfabrieken, waarvoor we de sigarenetiketten drukten.”

De kunstliefhebberij van Henri leidde tot een nieuwe discipline: Smeets Illustrated Project. De drukkerij werd specialist in de kunstlithografie. Prestigieuze klanten als Openbaar Kunstbezit en New York Graphic Society kozen daarom voor de Weerter drukkerij. Ook kunstenaars lieten regelmatig kunstboeken drukken. “Karel Appel kwam eens binnen op ons kantoor en zei: ik wil een boek over mijn schilderijen. Dat was voor zijn successen en hij zat krap bij kas. Daarom stelde hij voor met schilderijen te betalen. Zodoende hebben alle kinderen een werk van Karel Appel gekregen. Dat is trouwens de enige keer dat er niet met geld is betaald.”

Tijdschriften
Hoewel hij omringd wordt door boeken staat de drukkerij bij menigeen bekend om de tijdschriften. Veel bekende titels in Nederland lieten er hun tijdschriften drukken, zoals Nieuwe Revu, Panorama en Playboy. Dat was bedrijfstechnisch zeer belangrijk: tijdschriften waren vanaf het begin de beste manier om een drukkerij te runnen. “Helemaal in het begin waren de oplages honderd tot driehonderd exemplaren groot. Later liepen de oplages op tot enkele duizenden. Daar hield het dan op. Daarom bedacht Emmanuël, de tweede generatie, iets slims. Hij vond dat hij te weinig werk had. Daarom begon hij het weekblad Kanton Weert. Dan had hij in ieder geval op regelmatige basis tienduizend stuks extra om te drukken. Hetzelfde gold voor de tijdschriften. Als je een magazine als Time drukte, drukte je meteen tweehonderdduizend exemplaren. Dat zorgt voor continuïteit.”

In de hoogtijdagen kon de productie wel oplopen tot honderdduizenden exemplaren, in verschillende taaledities per dag. Doordat Smeets Off set in 1968 onderdeel werd van VNU (Verenigde Nederlandse Uitgevers-bedrijven), stroomden vanuit de hele wereld opdrachten binnen. Het bedrijf was zijn tijd ver vooruit. In 1979 werd een volledig trillingvrije cabine geïnstalleerd om wekelijks ’s morgensvroeg de per satelliet uit Amerika overgeseinde drukfilms binnen te halen voor Life en Time. “Voor die tijd een ingewikkeld proces. De bladen werden in Amerika opgemaakt en dan de oceaan over gestuurd. Dat ging allemaal elektronisch. We liepen daarmee voorop, we waren een van de eerste die de oceaan overstaken.”

Eerder al, rond de eeuwwisseling, was grootvader Joseph zijn tijd ook ver vooruit. “Hij ging rond 1900 over op stoommachines en elektriciteit. Dat gaf een speciaal aanzien aan het bedrijf. Maar het was bovenal een efficiënte manier van stroomwinning. Van mijn opa herinner ik me dat hij een secure man was, die dag en nacht in de drukkerij werkte.”

Verdwijnen
Hoe anders zijn de tijden nu. De rechter verklaarde drukkerij Roto Smeets (zoals het bedrijf sinds 2009 heet) in april failliet. De drukkerij had drie vestigingen: in Weert, Deventer en Doetinchem. In Weert moeten 125 medewerkers nu op zoek naar ander werk.” Het feit dat de naam Smeets verdwijnt, komt hard aan. “Dat is moeilijk. Tegelijkertijd moet je niet zeuren. Je leest het elke dag in de krant. Een bedrijf neemt een ander bedrijf over, een ander bedrijf stopt weer. Zo is het leven. Dat de naam verdwijnt is jammer, maar ik vind het vooral verschrikkelijk voor de medewerkers.” Roto Smeets had de afgelopen jaren te kampen met teruglopende oplages van tijdschriften en digitalisering van veel drukwerk. Er was daardoor sprake van overcapaciteit. Daardoor werd eerder al fl ink gesneden in het personeelsbestand. Misschien had een betere verdeling van werk over de verschillende drukkerijen van Roto Smeets en meer toewijding voor Weert, de vestiging in Weert kunnen redden, denkt Jos. “In die tijd, als wij werk nodig hadden, bedachten mijn vader en ik iets. Niet ten koste van een ander bedrijf, maar met goede producten. Wij bemoeiden ons met de klanten, kwamen met ideeën en nieuwe producten. Maar ja, dat waren hele andere tijden. Dat dat niet meer kan, en dat ik dat niet meer kan doen, dat vind ik nog altijd spijtig.” Zijn vader verkocht het bedrijf in 1968 aan VNU. “Daarmee verspeelden we bepaalde rechten, maar nog tot twee decennia daarna behielden we ons eigen gezicht en konden we onze eigen koers bepalen.”

In 1980, bij het 150-jarig jubileum, verwierf het bedrijf het predicaat Koninklijke. Prins Claus bracht om die reden een bezoek. Er werkten toen zo’n duizend mensen. Er werd een miljoenenomzet gedraaid. Een periode van trots en werkgelegenheid. Generaties Weertenaren hebben voor de drukkerij gewerkt. Vaders en zonen en kleinzonen stonden achter de drukpersen. Dat daar nu een einde aan is gekomen, is moeilijk te beseffen. Wat rest zijn de verhalen. En boeken, heel veel boeken.

Het bericht Jos Smeets over 190 jaar Drukkerij Smeets in Weert verscheen eerst op MLA Stories.

Mer van aodsher zoogdje Thijs inne stad âl waat te verveure waas, bezörge beej de neringdoondje en parteklere. Mer hae waas neet de einigste. Wi-j Frits vanne Wertha beer roondbracht inne stad, en Toeëntje zien waar, haadje ouch nog van Gend en Loos. En de mân dae beej di-j paersker oppe bók zoot, waas minstes zoeë bekindj: Frêns (op ’t Root) van van Gend en Loos. Frêns waas van 1893 en ging dus in 1958 mét pensioen, en mét hem ouch de paerd. Want vG&L haaj d’r toen veer. Toen waasse al vanaaf 1941 loeëdsbaas oppe spoeërbêrg naodette jaorelang zien pekskes, zekskes en ânger kloemeleri-j haaj roondbezörgdj. Ieërst allein in Wieërt, mer later kwoom dao Ni-jwieërt beej en haaje de beroemdste vraw van Ni-jwieërt as krasse hölp: ”Marie-Ketrien”. Frêns woeëndje vanaaf zien trawwe inne Kromstraot, naeve de stâl woeë ’t paerd stóng. Det góng hae âldaag smêrges um 6 oor al verzörge en vore vuuërdette um zieëven oor aan zien ritte begost, di-j tot saoves doordje. Lang daag wore det. Wichter voonge ’t krimmenieël asse ‘ne kieër naeve ‘m oppe bók mej mochte ri-jje. Wi-j ze wat groeëter wore, sproonge ze achter oppe ker. Det gaajdje Frêns asse dan mét leweît oeëver de straotkejje klabatterdje. Mer de zés göldjekes inne waek di-j hae int begîn buuërdje, waas toch mer karig. Oppe foto zeeje ‘m staon beej de ker vuuër ’t toenmaolige hotel Steegmans inne Langstraot. Mét zien ónafscheidelike piêp. (**) Mer Frêns waas neet de einigste dae mét paerd zien waar bezörgdje. De mêlkbore vanne Fuus haaje, wi-j de kèrhundj aafgeschaftj woeërte, ouch allemaol paerd en ker. En bevuuërbieëldj bakker Steegmans oete Bieëkstraot bracht zien vörse mikskes mét ’t paerd in volle galop roond inne stad. Vae as schoeëljóng hele os dan same aan ’n stang achter de ker vast en rendje mej, zoeë rap as de beinkes woeëje. Asse inins stopje, leepdje kâns op ’n bloodnaas of ’n dikke fäöts want ge bludzje mét eure kiebes kejhaard tieëge ’t achterschot. Asj neme gezeen haaj, dieëtj ouch gein pien, want vör eur kammeräödjes woeëdje neet ligke te zûmpe. En vör de bloodnaas haadje ‘ne nuizik. Mer aan hoês góng mam bekans vanne gaerd asze al det blood in daen tesseplak gewaarwoeërt. Ge haatj op stêrve nao doeëd kunne zeen, meindje ze.

(**) Losse opmêrkinge um d’r tösse te plaatse:
As de wichter op ’t vrachtgood goonge zitte, dan reep Frêns: “Vlot vanne kist en ângers vanne ker aaf! “.
En wi-j de paerd beej Van Gend en Loos aafgedânktj woeërte, blieëf ’t stroeëj inne paerdsstâl ligke. Effe later haaj de hieël buurt last van ’n ratteplaog. Di-j hele zich op in dae stâl.

© Frits Weerts / Bullseye Publishing

Boek Stamtäöfelke kopen
‘t Book es te koup beej de bookhândel (Bruna, Primera), de oetgaever Bullseye Publishing en beej Frits zelf (bestelle via e-mail) vör de priês van 24 eurokes.

Het bericht Stamtäöfelkes aflevering 32: ’t Paerd mós de ker trékke verscheen eerst op MLA Stories.

WEERT – Het boek ‘Stamtäöfelkes’ is populair onder Weertenaren. Schrijver Frits Weerts heeft verschillende stamkroegen bezocht om aan de stamtafels bijzondere verhalen op te tekenen in het dialect.

Elke zondagochtend verschijnt op deze website en Facebookpagina een humorvol verhaal uit de pen van Frits Weerts.

Boek Stamtäöfelke kopen
‘t Book es te koup beej de bookhândel (Bruna, Primera), de oetgaever Bullseye Publishing en beej Frits zelf (bestelle via e-mail) vör de priês van 24 eurokes.

Het bericht Schrijver Frits Weerts over de populariteit van zijn boek Stamtäöfelkes verscheen eerst op MLA Stories.